30 czerwca 2018 r. w Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego w Iwano-Frankiwsku odbył się kolejny wykład z cyklu „Spotkania z historią w 100-lecie Niepodległości Polski”. Z prelekcją „Ziemianie – zapomniane dziedzictwo Rzeczypospolitej” wystąpił dr Jarosław Durka z Instytutu Historii Uniwersytetu Opolskiego, nauczyciel szkolny, akademicki, badacz arystokracji polskiej i ziemiaństwa, autor książki o Januszu Radziwillu.
- Obserwujemy, że tematyka ziemiańska zaczyna odchodzić w zapomnienie, bo ziemian dzisiaj już niema. Oczywiście, że jest towarzystwo ziemiańskie, potomkowie ziemian, ludzie wywodzący się z tego środowiska. Ale nie stanowią już takiej grupy społecznej, bo nie posiadają dzisiaj majątków ziemskich, nie mieszkają w dworach. A dwór, jeżeli ktoś wyremontował, to często odgrywa inną rolę niż odgrywał przed II wojną światową, – zaznaczył Jarosław Durka.
Ziemianie – warstwa społeczna, w dawnych i współczesnych społeczeństwach, posiadacze znacznych (wielkich i średnich) majątków ziemskich, zwykle obejmowanych drogą dziedziczenia (dziedzice), obywatele ziemscy. W języku staropolskim termin „ziemiaństwo” oznaczał szlachtę zamieszkującą określoną ziemię, ale także wszystkich, którzy zajmowali się rolnictwem. Tak szeroki zakres pojęcia był używany jeszcze do połowy XIX wieku. Najczęściej jednak ziemianami nazywano szlachtę-posesjonatów. Od połowy XIX wieku do ziemiaństwa zaliczano posiadaczy majątków powyżej 50 ha. Byli to najczęściej przedstawiciele dawnej magnaterii (często posiadający tytuły arystokratyczne) oraz średniej i drobnej szlachty. W wyniku przemian gospodarczych, społecznych i politycznych do warstwy ziemiaństwa nie weszły liczne rzesze średniej i drobnej szlachty – część z nich zasiliła szeregi inteligencji, część schłopiała, a pewna grupa szlachty weszła w szeregi proletariatu robotniczego. Cechą szczególną tej warstwy jest dziedziczna przynależność oraz oparcie na własności ziemskiej, czyli posiadaniu i użytkowaniu ziemi. Kres istnienia ziemiaństwa jako warstwy społecznej w Polsce położyła II wojna światowa i jej następstwa, ziemianie polscy stracili prawie wszystkie majątki ziemskie, ci ziemianie, którzy po 1945 roku nie emigrowali, a zdecydowali się na pozostanie w Polsce, jako wrogowie ustroju socjalistycznego byli represjonowani i inwigilowani przez aparat bezpieczeństwa.
Od 1989 roku ziemiaństwo polskie prowadzi aktywną walkę o poszanowanie prawa własności i zwrot majątków ziemskich lub (gdy jest to niemożliwe) uzyskanie odszkodowania.
Badacz historii mówi, że niedaremnie ten temat powstał w ramach obchodów 100-lecia odzyskania Niepodległości Polski, ponieważ byli to ludzie, którzy stanowili elitę gospodarczą i intelektualną społeczeństwa Rzeczypospolitej i walczyli w czasach zaborów o jej państwowość.
- Ziemianie byli elitą narodu, uczestnikami powstań narodowych. Oni budowali naszą tradycję patriotyczną. Jeżeli popatrzymy na uczestników powstania listopadowego, to te osoby są w dużej mierze ziemianami. Wśród powstańców styczniowych też była ogromna liczba ziemian, którzy walczyli, ginęli i potem ponosili bardzo przykre konsekwencje upadku naszych zrywów narodowościowych, – powiedział polski historyk.
Było wśród nich dużo pisarzy, polityków, muzyków, działaczy społeczynch. Wspomnieć chociażby Adama Mickiewicza czy Ignacego Jana Paderewskiego.
Prelegent zaznaczył, że na temat ziemian mówi się coraz mniej.
- Takie mamy programy nauczania, które koncentrują się głównie na historii wojen, konfliktów, wydarzeń politycznych. Natomiast tematyka społeczna, między innymi tematy związane z ziemiaństwem, z relacjami pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi, są jakby na marginesie historii politycznej, – podsumował Jarosław Durka.
Na zakończenie Maria Osidacz, dyrektor Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego w Iwano-Frankiwsku i Jarosław Krasnodębski, doktorant Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu zaprosili zebraną publiczność na kolejne wykłady w ramach spotkań z historią, poświęconych obchodom setnej rocznicy odzyskania przez Polskę Niepodległości.
Spotkania z historią w 100-lecie Niepodległości Polski są organizowane przez Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego w Iwano-Frankiwsku przy wsparciu Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej we Lwowie oraz Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie, współfinansowane w ramach sprawowania opieki Senatu RP nad Polonią i Polakami za granicą.
Tekst: Włodzimierz Harmatiuk, Eugeniusz Sało
Zdjęcia: Włodzimierz Harmatiuk
