Wisława Szymborska (Fot. dpa)
Wisława Szymborska – polska poetka i eseistka, laureatka literackiej nagrody Nobla. Jej dorobek poetycki jest ilościowo skromny, gdyż opublikowała około 350 wierszy. Niemniej jednak zawsze znajdowały uznanie krytyki i czytelników. Wisława Szymborska wydała 13 tomików wierszy, a jej dzieła zostały przetłumaczone na ponad 40 języków. W przededniu 10. rocznicy śmierci poetki zapraszamy do zapoznania się z jej życiorysem.
Dzieciństwo i młodość przyszłej noblistki
Wisława Szymborska urodziła się 2 lipca 1923 roku, nie jest jednak pewne gdzie. W metryce poetki wymieniono Bnin, aczkolwiek przekazy rodzinne głoszą, że urodziła się ona w Kórniku. Obie te wielkopolskie miejscowości utrzymują, że to właśnie z nich wywodzi się jedna z największych polskich poetek. Talent literacki Wisławy Szymborskiej ujawnił się w latach dziecięcych. Wówczas za wierszyk ojciec obdarował ją drobną monetą.
Z Wielkopolski rodzina Szymborskich przeniosła się do Krakowa, z którym poetka związała resztę swojego życia. Właśnie w Krakowie Wisława Szymborska chodziła do szkoły powszechnej i do Gimnazjum Sióstr Urszulanek. W czasie okupacji, w 1941 roku zdała maturę na tajnych kompletach. Chcąc uniknąć wywózki do Rzeszy, w 1943 roku została urzędniczką na kolei.
Po wojnie rozpoczęła studia polonistyczne, a rok później socjologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, jednak trudna sytuacja materialna zmusiła ją do przerwania nauki. Rzuciła studia dla pracy zarobkowej w redakcjach czasopism kulturalnych.
Debiut poetycki Wisławy Szymborskiej
W 1945 roku w krakowskim „Dzienniku Polskim” zadebiutowała wierszem „Szukam słowa”. Wydane w czasach apogeum stalinizmu wiersze noszą piętno swej epoki. Po latach Wisława Szymborska tłumaczyła się z akcentów socrealistycznych w swoich wczesnych wierszach, mówiąc, że w tamtym okresie sympatyzowała ustrojowi, ponieważ „kochała ludzkość w całości, by po latach docenić wartość kochania poszczególnych jednostek”.
Wisława Szymborska (Fot. Tomek Sikora / Forum)
W pewnym sensie dopiero popaździernikowy, wydany w roku 1957 roku tom „Wołanie do Yeti” stał się właściwym debiutem poetki, w którym widoczne są już charakterystyczne cechy jej poetyki – aforystyczność i stosowanie paradoksu jako podstawowej figury retorycznej.
Szymborska opublikowała zaledwie około 350 wierszy i 13 tomików. „Wynika z tego, że pisze ona (z przeznaczeniem do publikacji) średnio 4-5 utworów rocznie. Mówi to, co najważniejsze i konieczne” – pisał o poetce prof. Stanisław Balbus. Ona sama zaś zapytana kiedyś, dlaczego tak mało publikuje wierszy, odpowiedziała: „Mam w domu kosz”.
Życie prywatne i działalność poetki
W 1948 roku poślubiła poetę Adama Włodka. Zamieszkała z nim w Domu Literatów, gdzie na co dzień spotykała wybitne literackie osobowości. Małżeństwo przetrwało do roku 1954, lecz nadal pozostali przyjaciółmi. 15 lat później poetka związała się z pisarzem Kornelem Filipowiczem, choć się nie pobrali i mieszkali osobno.
Pierwszy tomik poetycki Wisławy Szymborskiej „Dlatego żyjemy” został wydany i opublikowany w 1952 roku. W tym też roku została członkiem Związku Literatów Polskich. Wierszy, pisanych w duchu epoki, z tego i z następnego zbioru – „Pytania zadawane sobie” (1954) – autorka nigdy nie włączała do późniejszych wyborów czy antologii.
W latach 1953-1966 kierowała działem poezji w „Życiu Literackim”. Współredagowała z Włodzimierzem Maciągiem rubrykę „Poczta literacka”, pisała felietony „Lektury nadobowiązkowe”, które później publikowała też w innych periodykach. Od 1983 roku współpracowała z „Tygodnikiem Powszechnym”. Od 1988 roku była członkiem PEN Clubu, a od 2001 – członkiem honorowym Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury.
Literacka Nagroda Nobla
W uzasadnieniu werdyktu przyznającego Wisławie Szymborskiej literacką Nagrodę Nobla w 1996 roku członkowie Szwedzkiej Akademii napisali, że nagrodę przyznano „za poezję, która z ironiczną precyzją odsłania prawa biologii i działania historii we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”.
Wisława Szymborska odbiera Nagrodę Nobla za rok 1996 (Fot. AP)
Poetka, osoba słynąca ze skromności i niechęci do udzielania wywiadów, zaskoczona i oszołomiona wiadomością o przyznaniu jej Nobla, powiedziała dziennikarzom, że najbardziej obawia się tego, że teraz będzie musiała być osobą publiczną. „Jestem kameralna i... mam nadzieję, że mi się w głowie nie przewróci” – dodała.
Prywatnie Wisława Szymborska lubiła być z ludźmi, którzy tak jak ona potrafili oddać się literackiej zabawie. Podczas podróży pisała swoje słynne limeryki, robiła wyklejanki z fragmentów starych ilustracji, naklejanych na kartki, które potem wysyłała do przyjaciół i znajomych. W roku 2003 część tej prywatnej twórczości ukazała się w książce „Rymowanki dla dużych dzieci”.
Celebrytka mimo woli
Najbliższe otoczenie zapamiętało ją jako osobę skromną, ceniącą spokój. Nie uznawała pytań ingerujących w czyjąkolwiek prywatność, ani nie uważała za stosowne mówić o sobie. Poetka nie lubiła rozmów o literaturze czy tajnikach poetyckiego warsztatu, wychodząc z założenia, że autor powinien się wypowiadać wyłącznie w swoich utworach.
Emanujące z tekstów Wisławy Szymborskiej pierwszorzędne poczucie humoru towarzyszyło jej na co dzień. Przejawiało się choćby w obdarowywaniu przyjaciół i znajomych kartkami z dowcipnymi kolażami własnej roboty lub loteryjkami, w których fantami były drobne upominki, najczęściej rozkosznie kiczowate. Poetka ujawniła Annie Bikont i Joannie Szczęsnej, autorkom albumu „Pamiątkowe rupiecie, przyjaciele i sny Wisławy Szymborskiej” (1997):
„Życie miałam właściwie szczęśliwe, jednak było w nim wiele śmierci, wiele zwątpień. Ale oczywiście, ja o sprawach osobistych mówić nie chcę, a też nie lubiłabym, żeby mówili inni. Ja mam do ludzi inną twarz, dlatego pokazują mnie od strony anegdotycznej, jako osobę wesołą, która nic, tylko wymyśla gry i zabawy. […] jak mam zapaści, zmartwienia, to do ludzi nie wychodzę”.
Wisława Szymborska zmarła 1 lutego 2012 roku. Została pochowana na krakowskim Cmentarzu Rakowickim.
Opr. na podst. dzieje.pl, culture.pl, szymborska.org.pl
