Lwowska katedra ormiańska pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Fot. Kristina Fedorowicz)
Kazimierz Filipiak (1910-1992) – polski duchowny katolicki obrządku ormiańskiego, wikariusz generalny prymasa Polski dla wiernych tego obrządku. Ormianie polscy, rozsiani od 1945 roku po całym świecie, wciąż wspominają wybitnego kapłana i gorliwego duszpasterza ormiańskokatolickiego, księdza prałata Kazimierza Filipiaka.
Mało kto wie, że nie był on Ormianinem, chociaż był księdzem w obrządku ormiańskim. Urodził się 3 lipca 1910 roku w Tymbarku w diecezji tarnowskiej w rodzinie rzymskokatolickiej. Był synem urzędnika pocztowego Tomasza i Wiktorii z Sędzików. Ukończył szkołę podstawową w Tymbarku, w latach 1924-1932 uczęszczał do IV Państwowego Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Tamże w maju 1932 zdał egzamin dojrzałości, by rozpocząć studia z filologii klasycznej na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego.
W niedziele za namową swojego kolegi, Ormianina, zaczął uczęszczać do katedry ormiańskiej we Lwowie. Pod wpływem kazań abpa Józefa Teodorowicza wybrał w 1933 roku drogę powołania kapłańskiego, przechodząc na obrządek ormiański. Od 1933 studiował teologię na Uniwersytecie Lwowskim oraz w przemyskim Seminarium Duchownym, uzyskując magisterium teologii. Święcenia kapłańskie przyjął w Przemyślu, 26 czerwca 1938 roku z rąk łacińskiego biskupa przemyskiego Franciszka Bardy.
Tutaj należałoby powiedzieć kilka słów o kościele katolickim obrządku ormiańskiego. Kościół ormiańskokatolicki – jeden z katolickich kościołów wschodnich, działający na obszarze Armenii i wśród środowiska ormiańskiego m.in. w Argentynie, Kanadzie, Francji, Libanie, Syrii, Turcji, USA i w Polsce. W 2015 liczył 737 tysięcy wiernych. Struktura kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego jest regulowana Kodeksem Kanonów Kościołów Wschodnich.
Kościół ormiański pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Stanisławowie, pocztówka austriacka pocz. XX wieku (Fot. ze zbiorów autora)
Chrześcijaństwo dotarło do starożytnej Armenii już w drugiej połowie I wieku. Pierwszymi nauczycielami Armenii byli święci apostołowie Bartłomiej i Juda Tadeusz. Chrystianizacja kraju, mimo początkowych prześladowań, postępowała szybko i w 301 roku (data tradycyjna: ostatnie badania wskazują, że mogło to być w 314) Grzegorz Oświeciciel ochrzcił króla Tiridatesa III (orm. Trdat) z dynastii Arsacydów (orm. Arszakuni), który jako pierwszy na świecie wprowadził chrześcijaństwo jako religię państwową. Święty Grzegorz Oświeciciel zorganizował Kościół Armenii i założył siedzibę biskupią (później patriarszą) w Eczmiadzynie. Przyjęcie chrześcijaństwa wywarło ogromny wpływ na starożytną kulturę Ormian, która wkroczyła w fazę intensywnego rozwoju. W 406 roku święty Mesrop Masztoc stworzył alfabet ormiański. Na potrzeby ormiańskich misjonarzy i wiernych przetłumaczono z języka greckiego i aramejskiego Biblię i dzieła Ojców Kościoła.
Pierwsza unia Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego z Rzymem trwała od 1195 do 1375 roku. Pod wpływem władz świeckich i ścisłych związków Królestwa Cylicji z Zachodem zawarto unię kościoła ormiańskiego z Rzymem. Nie rozprzestrzeniła się jednak poza Cylicję i wraz z upadkiem królestwa cylickiego w 1375 roku przestała istnieć.
W 1439 na Soborze Florenckim unia została odnowiona, jednak obejmowała jedynie stosunkowo niewielką liczbę Ormian. W 1630 roku biskup lwowskiej eparchii Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego Mikołaj Torosowicz złożył publicznie katolickie wyznanie wiary w lwowskim kościele karmelitów, a następnie powtórzył je w 1635 przed papieżem Urbanem VIII, tym samym przywracając jedność z Rzymem i tworząc zalążek kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego.
Ks. prałat Kazimierz Filipiak jako wikariusz generalny ds. obrządku ormiańskiego w Polsce, Gliwice 1989 r. (Fot. Monika Agopsowicz)
W 1742 na prośbę arcybiskupa Abrahama Ardziwiana papież Benedykt XIV utworzył kościół katolicki obrządku ormiańskiego, jednocześnie mianując go patriarchą z siedzibą w Bzommar w Libanie z jurysdykcją nad południową częścią Imperium Osmańskiego. Jego siedzibę przeniesiono czasowo do Konstantynopola, ale w 1928 roku powróciła do Bzommar.
Krótko po święceniach, wskutek próśb metropolity ormiańskiego abpa Józefa Teodorowicza, borykającego się z niedostatkiem powołań kapłańskich, ks. Kazimierza Filipiaka skierowano do posługi w obrządku ormiańskim i mianowano wikariuszem lwowskiej archikatedry ormiańskiej. W październiku 1938 roku został przeniesiony do Stanisławowa, gdzie był wikariuszem ormiańskiego kościoła parafialnego Najświętszej Maryi Panny Łaskawej. Ze względu na zły stan zdrowia tamtejszego proboszcza, ks. prałata Leona Isakowicza, niósł na sobie przez cały okres II wojny światowej główny ciężar pracy duszpasterskiej. Po śmierci ks. Isakowicza został 5 maja 1944 roku mianowany przez administratora archidiecezji, ks. infułata Dionizego Kajetanowicza, proboszczem ormiańskim w Stanisławowie.
W maju 1946 roku ks. Filipiak opuścił na stałe Stanisławów, wywożąc w transporcie repatrianckim przy pomocy parafian część wyposażenia świątyni, w tym obraz Matki Bożej Łaskawej, koronowany w 1937 roku przez arcybiskupa Teodorowicza. Była to kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, słynącej łaskami i z tego powodu otaczanej szczególnym kultem. Z obrazem tym tułał się przez 12 lat po całej Polsce. Najpierw był rektorem kościoła św. Sebastiana w Opolu, a od sierpnia 1946 roku rezydentem w rodzinnym Tymbarku. Nową placówkę duszpasterską znalazł po spotkaniu z prymasem Augustem Hlondem i we wrześniu 1948 został mianowany wikariuszem substytutem w Mieścisku oraz administratorem parafii Pawłowo i Żydowo. Funkcje pełnił do września 1954, spotykając się wielokrotnie z szykanami miejscowych władz.
Ks. Kazimierz Filipiak w ormiańskich szatach liturgicznych przed cudownym obrazem Matki Bożej Łaskawej z kościoła ormiańskiego w Stanisławowie, Gdańsk, pocz. Lat 90. XX wieku (Fot. piotripawel.diecezja.gda.pl)
W latach 1954-1958 ponownie został rezydentem parafii tymbarskiej. W styczniu 1958 roku zwrócił się do gdańskiej kurii biskupiej z prośbą o przyjęcie do pracy duszpasterskiej w diecezji i w czerwcu tegoż roku otrzymał stanowisko rektora zrujnowanego kościoła św. Piotra i Pawła w Gdańsku.
Jako rektor tegoż kościoła, spalonego przez żołnierzy radzieckich w 1945 roku, odbudował jedną z jego naw. Z kolei w dawnej zakrystii stworzył Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej, do którego w 1959 roku sprowadził z Tymbarku cudowny obraz stanisławowski. W 1959 w „Miesięczniku Diecezji Gdańskiej” (nr 8/9) opublikował artykuł poświęcony kościołowi św. Piotra i Pawła w Gdańsku pt. „W odbudowie”.
Był członkiem podkomisji ds. statutów o kulcie religijnym i liturgii II Synodu Gdańskiego w kwietniu 1961. Funkcję rektora kościoła sprawował do lipca 1976, kiedy przeszedł na emeryturę, zostając rezydentem przy tamtejszej parafii. Działał zarazem w Gdańsku jako duszpasterz wiernych obrządku ormiańskiego.
Upamiętnienie ks. Kazimierza Filipiaka w Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej w Gdańsku (Fot. Romana Obrocka)
Równolegle od 1970 roku pełnił funkcję proboszcza ormiańskiej parafii personalnej. Po śmierci ks. Kazimierza Romaszkana w 1973 roku, proboszcza ormiańskiego w Gliwicach, został jedynym duszpasterzem tego obrządku. Odbywał liczne podróże duszpasterskie po całym kraju, w tym zwłaszcza do głównych skupisk ormiańskich w Krakowie, Warszawie i we Wrocławiu, udzielając wiernym sakramentów w ich obrządku. Założył też i prowadził kartotekę osób pochodzenia ormiańskiego. W 1985 kardynał Józef Glemp powierzył mu funkcję wikariusza generalnego prymasa Polski dla wiernych obrządku ormiańskiego. Był kapłanem wielkiej gorliwości i cieszył się wielkim szacunkiem całego środowiska ormiańskiego. To dzięki niemu ten wspaniały obrządek wschodni w Polsce nie zaginął. W 1987 roku z jego inicjatywy delegacja Ormian polskich wręczyła Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi ІІ na mszy świętej w Gdańsku-Zaspie kopię cudownego obrazu Matki Bożej Łaskawej ze Stanisławowa.
Ksiądz Kazimierz Filipiak zmarł 26 września 1992 roku w Gdańsku. Pochowany został w grobowcu księży Archidiecezji Gdańskiej na cmentarzu w Gdańsku-Łostowicach. Tablica ku jego czci jest wmurowana w gdańskim kościele św. Piotra i Pawła.
Tekst: Piotr Hawryłyszyn
