Taras Szewczenko (Fot. naszwybir.pl)

Poezja to uczucia ubrane w słowa, słowa znaczące i ważne, niosące sens. Aby je zrozumieć, trzeba przynajmniej na chwilę przystanąć i wsłuchać się w to, co na co dzień nam umyka. Czytając poezje, możemy poznać odwieczne zjawiska, takie jak miłość, przyjaźń, patriotyzm czy tęsknota. Z okazji Światowego Dnia Poezji przedstawiamy Państwu sylwetki wybitnych polskich i ukraińskich poetów, których słowa zakorzeniły się w kulturze oraz tożsamości obu narodów.

Krzysztof Kamil Baczyński

Krzysztof Kamil Baczyński urodził się 22 stycznia 1921 roku w Warszawie. Zaczął pisać wiersze już jako uczeń gimnazjum. Należał też do harcerstwa. Od jesieni 1942 do lata 1943 studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Podczas okupacji ukończył podziemną Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, uczestniczył w kilku akcjach sabotażowych. Rwał się do czynnego udziału w akcjach zbrojnych, choć dowódcy niechętnie ryzykowali życie znanego i cenionego już wówczas poety.

W okresie okupacji niemieckiej Krzysztof Kamil Baczyński ogłosił cztery tomiki wierszy: „Zamknięty echem”, „Dwie miłości”, „Wiersze wybrane” i „Arkusz poetycki nr 1”. Jego utwory drukowała również prasa podziemna. Poruszał problemy uniwersalne i ponadczasowe, pisząc w imieniu tak swoim, jak i swego pokolenia. Jego poezja wyraża emocje i los pokolenia Kolumbów. Pisał wiersze katastroficzne, chciał zmierzyć się ze swoją epoką, opisać czas wojny, która w jego wierszach ukazana jest jako ogromna, niszczycielska siła, niszcząca dawne systemy wartości i wprowadzająca nowe, okrutne prawa.

Choć był bardzo młody, Krzysztof Kamil Baczyński był ceniony w kręgach literackich polskiej konspiracji. Całość jego spuścizny zachowała się w rękopisach, podobnie jak wiele rysunków i szkiców. Zdążył stworzyć około 500 wierszy. Te najwcześniejsze utwory to rodzaj dziennika osobistego, zatem zapisu impresji, nastrojów i wrażeń. Warte uwagi są również jego liryki miłosne, skierowane najczęściej ku żonie. Pozostawił po sobie około 20 opowiadań oraz fragmentów prozaicznych. Zginął, niemalże u progu dorosłego życia, walcząc w Powstaniu Warszawskim.

Krzysztof Kamil Baczyński (Fot. instytutpolski.pl)

Taras Szewczenko

Taras Szewczenko urodził się 9 marca 1814 roku na Kijowszczyźnie, w sercu Ukrainy. Tworzył w epoce romantyzmu. Na twórczość tego jednego z najważniejszych w kulturze ukraińskiej poetów ogromny wpływ miała jego biografia. Żył 47 lat, z czego 24 lata pozbawiony był wszelkich praw obywatelskich jako chłop pańszczyźniany, 10 lat był na zesłaniu, z zakazem pisania i rysowania, a 3,5 roku przeżył pod nadzorem carskiej policji. Tylko przez 9 lat był całkowicie wolnym człowiekiem.

Tworzył wiersze po ukraińsku, jednak ukochaną ojczyznę przywoływał nie tylko słowem, w kolejnych ogłaszanych zbiorach swoich wierszy czy poematach, lecz także obrazem. Namalował na przykład sceny z życia swojego kraju, które złożyły się na album „Malownicza Ukraina”. Jest również autorem „Kobziarza” – jednego z najważniejszych dzieł ukraińskiej literatury.

Taras Szewczenko jest dla Ukrainy szczególnym symbolem wolności, patriotyzmu oraz poczucia narodowej przynależności. Jego poezja pokazuje, że trudne i bolesne doświadczenia narodu mogą być ważnym dziejowym bodźcem. Pisał o szczególnym rodzaju determinacji, która każe działać, nawet desperacko, jeśli wymaga tego jakiś trudny historyczny moment, jakaś idea, dla której trzeba się poświęcić. Ten głęboko zakorzeniony w kulturze ukraińskiej mechanizm reagowania na dziejowe wyzwania – tragiczny i romantyczny – jest również dziedzictwem jego twórczości. Taras Szewczenko zmarł 10 marca 1861 roku.

Wisława Szymborska

Wisława Szymborska urodziła się 2 lipca 1923 roku. Jej talent literacki ujawnił się w latach dziecięcych. W 1945 roku w krakowskim „Dzienniku Polskim” zadebiutowała wierszem „Szukam słowa”. Wydane w czasach apogeum stalinizmu wiersze noszą piętno swej epoki. Po latach Wisława Szymborska tłumaczyła się z akcentów socrealistycznych w swoich wczesnych wierszach, mówiąc, że w tamtym okresie sympatyzowała ustrojowi, ponieważ „kochała ludzkość w całości, by po latach docenić wartość kochania poszczególnych jednostek”.

Wisława Szymborska (Fot. viva.pl)

W pewnym sensie dopiero wydany w roku 1957 roku tom „Wołanie do Yeti” stał się właściwym debiutem poetki, w którym widoczne są już charakterystyczne cechy jej poetyki – aforystyczność i stosowanie paradoksu jako podstawowej figury retorycznej. Wisława Szymborska opublikowała zaledwie około 350 wierszy i 13 tomików. Zapytana kiedyś, dlaczego tak mało publikuje wierszy, odpowiedziała: „Mam w domu kosz”. Jej dzieła zostały przetłumaczone na ponad 40 języków.

W uzasadnieniu werdyktu przyznającego Wisławie Szymborskiej literacką Nagrodę Nobla w 1996 roku napisano, że nagrodę przyznano „za poezję, która z ironiczną precyzją odsłania prawa biologii i działania historii we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”. Prywatnie Wisława Szymborska lubiła być z ludźmi, którzy tak jak ona potrafili oddać się literackiej zabawie. Emanujące z tekstów Wisławy Szymborskiej pierwszorzędne poczucie humoru towarzyszyło jej na co dzień. Poetka zmarła 1 lutego 2012 roku.

Łesia Ukrainka

Łesia Ukrainka urodziła się 25 lutego 1871 roku w Nowogrodzie Wołyńskim w dobrze usytuowanej ziemiańskiej rodzinie o inteligenckich, artystycznych i społecznych tradycjach. W dzieciństwie zachorowała na gruźlicę, atakującą płuca, kości i nerki, więc nigdy nie uczęszczała do szkoły, natomiast zdobyła znakomite i wszechstronne wykształcenie w domu.

Biegle posługiwania się literackim językiem ukraińskim, a dzięki znajomości francuskiego, łaciny, greki, włoskiego, polskiego, niemieckiego czy angielskiego poznawała kanon europejskiej literatury i doskonale orientowała się w ówczesnym życiu literackim. Łesia Ukrainka tworzyła wiersze, dramaty i poematy, utwory pisane prozą, była też autorką przekładów literackich. Jako współtwórczyni serii wydawniczej „Literatura światowa”, zaproponowała przekład „Dziadów”, „Ballad i romansów” oraz „Sonetów krymskich” Adama Mickiewicza, a także tłumaczenia dzieł Marii Konopnickiej, Juliusza Słowackiego, Bolesława Prusa, Henryka Sienkiewicza czy Elizy Orzeszkowej.

Łesia Ukrainka (Fot. uml.ua)

Za życia pisarki ukazały się trzy tomiki jej wierszy: „Na skrzydłach pieśni”, „Myśli i marzenia” oraz „Odgłosy”. Siła, torująca drogę do serc ludzkich, odwaga i energia znalazła się w jej lirycznych i epicznych wierszach. Na spuściznę dramatyczną pisarki składa się około 20 dzieł, w których Łesia Ukrainka podejmowała kwestie historyczne, filozoficzne, społeczne i narodowe, osadzając akcje dramatów w czasach antyku, wczesnochrześcijańskich lub średniowieczu. Łesia Ukrainka zmarła 1 sierpnia 1913 roku w wieku 42 lat.

Zbigniew Herbert

Zbigniew Herbert urodził się 29 października 1924 we Lwowie. Poeta i eseista, autor utworów dramatycznych i słuchowisk, pisarz o wielkim dorobku, wyjątkowym autorytecie artystycznym i moralnym, o biografii tragicznie uwikłanej w historię XX wieku. Jest laureatem wielu polskich i zagranicznych nagród literackich. Należy do najczęściej tłumaczonych polskich pisarzy.

W 1950 roku zadebiutował jako poeta, jednak pierwszą książkę poetycką „Struna światła” wydał dopiero w 1956. W latach 60. Zbigniew Herbert, zafascynowany kulturą śródziemnomorską, zaczął podróżować. Jeździł do Włoch i Grecji, a także do Niemiec, Francji i Holandii. Te wyprawy zaowocowały tomami esejów „Barbarzyńca w ogrodzie” (1962) i „Martwa natura z wędzidłem” (1993). Poeta wydawał też kolejne tomiki: „Hermes, pies i gwiazda” (1957), „Studium przedmiotu” (1961), „Napis” (1969), „Pan Cogito” (1974), które spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem. Ironia komplikuje pozorną prostotę i jednoznaczność jego wierszy, będąc jednocześnie figurą artystyczną i postawą wobec bytu.

Zbigniew Herbert angażował się w działalność opozycyjną. Po roku 1980 wiersz „Przesłanie Pana Cogito” stał się swoistym hymnem ruchu społecznego, jakim był NSZZ „Solidarność”. W ostatnich latach życia bardzo już chory na astmę, nie rezygnował z uczestniczenia w życiu politycznym. Zmarł 28 lipca 1998 roku w Warszawie.

Zbigniew Herbert (Fot. curie.pl)

Lina Kostenko

Lina Kostenko urodziła się 19 marca 1930 roku na Kijowszczyźnie. W 1957 roku opublikowano pierwszy tomik jej poezji „Promienie ziemi”. Zbiór „Gwiezdny integrał” nie ujrzał światła dziennego ze względu na cenzurę. Poetyckie słowo Liny Kostenko było zakazane. Jej utwory, a nawet imię autorki zniknęły ze stron periodyków. Poetka pisała „do szuflady”. Właśnie wtedy powstały między innymi „Beresteczko” i „Marusia Czuraj”.

Jest wiele utworów, gdzie myśl autorska Liny Kostenko kieruje się ku wiecznym fabułom sztuki i mitologii, ku historycznym wydarzeniom i elementom życiorysów wybitnych ludzi. Te wiersze są przepełnione ciekawymi powiązaniami, często naładowane polemiką, w której jest dużo subtelnych zwrotów ironicznych. Charakterystyczną cechą twórczości poetki jest również intelektualizm, unoszenie się myśli, które obejmują wielkie przestrzenie historyczne, szukając prężnie kluczy do tajemnic istnienia człowieka, narodu, ludzkości.

Lina Kostenko (Fot. wikimedia.pl)

XX wiek w poezji Liny Kostenko występuje w postaci dramatycznego aktu w dziejach ludzkości. Z podobnych uczuć i wniosków wywodzą się apokaliptyczne motywy w jej poezji. Natomiast ostatecznym przystankiem w tym dążeniu do trudnych prawd dramatycznego czasu są jednak nie rozpacz i beznadziejność, a ostre pragnienie piękna, człowieczeństwa, chęć dotarcia do rozumu, przebudzenia ludzkiej godności. W tym roku poetka obchodzi 92 urodziny.

Opracowała Karolina Szostak