Henryk Cepnik ok. 1906 r. (Fot. domena publiczna)

Henryk Cepnik (1877-1944) – reżyser teatralny i krytyk, publicysta, tłumacz, redaktor naczelny kilku pism, życie, którego związane jest także ze Stanisławowem.

Urodził się 7 lipca 1877 roku we Lwowie. Od 1898 roku był współpracownikiem „Gazety Narodowej”, „Dziennika Polskiego”, „Wieku Nowego”, „Tygodnika Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego”. W 1902 roku opublikował esej o historii polskiego teatru: „Dwa lata Teatru Miejskiego we Lwowie”. W 1903 roku został wybrany do Rady Artystycznej Lwowskiego Teatru Narodowego. W latach 1906-1907 wykładał w istniejącej przy Teatrze Lwowskim szkole dramatycznej. W sezonie teatralnym 1911-1912 pracował jako kierownik literacki i sekretarz „Teatru Miejskiego” we Lwowie. W latach 1911-1913 był redaktorem czasopisma „Ilustrowany Przegląd Teatralny”, publikowanego przy teatrze.

Z wybuchem I wojny światowej przeniósł się do Wiednia, gdzie w sezonie 1914-1915 pracował jako sekretarz Teatru Polskiego. Po wojnie wrócił do rodzinnego Lwowa i w latach 1918-1919 ponownie pełnił funkcję sekretarza polskiego „Teatru Miejskiego”. W 1919 współpracował z Teatrem Polskim w Przemyślu, był reżyserem i jednocześnie zarządzał działem literackim. Jesienią 1919 roku jako znany działacz sztuki został zaproszony na stanowisko dyrektora i reżysera Polskiego Teatru Dramatycznego na Pohulance do Wilna, a już w 1920 roku przeniósł się do Bytomia, gdzie zorganizował ludowy „Teatr Plebiscytu”, którego kadra odegrała ważną rolę w działalności kulturalno-oświatowej Polaków na Śląsku. Po zakończeniu działań wojennych wrócił do Wilna na stanowisko dyrektora i kierownika artystycznego Teatru Polskiego.

Henryk Cepkin był znanym dramatopisarzem, w tym autorem dramatów „Za gwiazdą Napoleona”, „Książe Józef”, „Misterium pasyjne” (we współautorstwie z Ludwikiem Gellerem). Przetłumaczył z języka francuskiego dramat Alexandre Dumasa „Kean” oraz z języka niemieckiego dramat Gerharta Hauptmanna „Szczur”.

Henryk Cepnik – Ignacy Mościcki Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (Fot. onebid.pl)

Był także autorem szeregu studiów teatralnych, wśród których do najważniejszych należą: „Teatr Polski w Wiedniu” (Lwów 1910), „Scena lwowska 1780-1929” (Lwów 1929) i „Myśli o teatrze” (Wilno 1927). Pod jego redakcją ukazała się monografia zbiorowa „Z dziejów kultury teatralnej na Litwie” (Wilno 1921). Ponadto Henryk Cepkin był wydawcą poszczególnych mało znanych komedii Aleksandra Fredry oraz autorem esejów popularnonaukowych o życiu i twórczości Ignacego Mościckiego i Józefa Piłsudskiego.

W 1923 roku Cepkin został zaproszony na stanowisko dyrektora i reżysera Polskiego Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Fredro w Stanisławowie. Dołożywszy sporo wysiłku i wiedzy podnosi rangę tego półamatorskiego zespołu na wysoki poziom artystyczny. Pod jego kierownictwem w teatrze wystawiono sztuki Stanisława Wyspiańskiego „Wesele”, „Noc listopadowa”, „Noc Warszawska”, sztuki Władysława Anczyca „Kościuszko pod Racławicami” i „Emigracja chłopska”, „Zalany dzwon” Gerharta Hauptmanna, „Dziady” Adama Mickiewicza „Wujkowie” oraz liczne komedie Aleksandra Fredry. Ponadto w latach 1923-1925 Cepkin pełnił funkcję dyrektora Biblioteki Miejskiej im. Wincentego Smagłowskiego w Stanisławowie. Pod jego kierownictwem, po trudnych czasach wojennych został opisany i uporządkowany dorobek owej biblioteki.

Jego autorytet stale rósł, a niebawem, zawdzięczając doświadczeniu dziennikarskiemu, został redaktorem naczelnym gazety „Kurjer Stanisławowski” i, jak pisała ówczesna prasa, „podniósł poziom tej prowincjonalnej gazety do poziomu dziennikarstwa wielkomiejskiego”. Na łamach tej gazety Henryk Cepkin stał się autorem szeregu ciekawych esejów o historii Stanisławowa pod wspólnym tytułem „Album Stanisławowski”, a także pracy o historii współczesnego teatru polskiego „Listy o teatrze” (Cepkin Henryk – Listy o teatrze, Kurjer Stanisławowski, 1923, nr 173-179; 1924, nr 185-190). Oto fragment z Albumu Stanisławowskiego, a dokładniej artykułu „Co widział podróżnik niemiecki w Stanisławowie w r. 1838?”:

„W połowie ubiegłego stulecia wielką poczytnością cieszyły się dzieła podróżnicze Jana Jerzego Kohla, bardzo cennego wówczas podróżnika niemieckiego. Napisał on dzieł tych cały szereg, ale największy bodaj rozgłos zyskały mu ogłoszone w roku 1841 w Dreźnie „Reisen im Innern von Russland und Polen”. Dla nas dzieło to jest o tyle ciekawe, że jeden tom jego poświęcony jest wspomnieniom Kohla z podróży po Galicji. Odbywał ją Kohl jesienią roku 1838 tak zwaną „brodzką budą”, czyli żydowską budą, zaprzężoną w trzy konie.

Czterdziestolecie „Sokoła” lwowskiego 1867-1907 autorstwa Henryka Cepnika (Fot. domena publiczna)

Jadą od Czerniowiec w stronę Lwowa, podróżnik niemiecki zawadził po drodze o Stanisławów, któremu obszerny poświęca w swej pracy ustęp. Stanisławów liczył wówczas około 15 000 mieszkańców i był drugim pod względem znaczenia miastem w Galicji. Wiódł rozległy handel, posiadał urząd cyrkularny i gimnazjum, oraz był siedzibą wielu rodzin szlacheckich, między innymi Dzieduszyckich i Jabłonowskich. Dobrze zabudowany i schludnie utrzymany, był zamieszkały przez różnoplemienną ludność: Polaków, Rusinów, Niemców, Ormian, Żydów, nawet Węgrów, gdyż z tych ostatnich przeważnie składała ówczesna załoga wojskowa. Ulicy były na rogach zaopatrzone polskimi i niemieckimi napisami a wszystkie wysypane szutrem dniestrowym.

Ruch cały, szczególnie w dni targowe i świąteczne, koncentrował się w rynku. Sklepów korzennych i galanteryjnych było takie mnóstwo, że aż to zdziwiło niemieckiego turystę. Nie brakowało także cukierni i kawiarń, a że musiały być bardzo porządnie urządzone, świadczy o tym fakt, iż Kohl pisze wprost o zbytku, jaki w nich zastał. Główną ich klientelę stanowili urzędnicy niemieccy i wojskowi. Wieczorem ulice były dobrze oświetlone, w nocy pilnowali bezpieczeństwa i porządku nocni stróże”.

W 1925 roku Henryk Cepkin wrócił do Lwowa, gdzie współpracował z czasopismem „Życie Teatru”, redagował gazetę „Wiek Nowy”, publikował artykuły i recenzje teatralne w „Gazecie Lwowskiej”, „Gazecie Porannej” i „Gazecie Wieczornej”. Wciąż jako reżyser i organizator był zapraszany przez różne polskie teatry. Warto dodać, że starał się realizować zasady „Polskiego Teatru Narodowego”, aktywnie wprowadzając do repertuaru dzieła polskiego dramatu.

Dokładna data i przyczyna śmierci Henryka Cepkina nie są znane. W prasie pojawiły się informacje, że rzekomo zmarł we Lwowie w 1942 roku. Według informacji od krewnych zmarł w 1944 roku w Brzuchowicach pod Lwowem.

Tekst: Piotr Hawryłyszyn