Portret Józefa Wybickiego (Fot. Muzeum Hymnu Narodowego)

Józef Wybicki, autor polskiego hymnu narodowego, wielokrotny poseł na Sejm, jeden z inicjatorów Konfederacji Barskiej, uczestnik prac wdrażających Konstytucję 3 Maja, współorganizator Insurekcji Kościuszkowskiej. W roku 2022 mija 275. rocznica z dnia jego urodzin i 200. rocznica z dnia jego śmierci. Z tej okazji Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił Józefa Wybickiego patronem bieżącego roku. Zapraszamy do zapoznania się z najważniejszymi kartami jego życiorysu.

Edukacja i kariera polityczna Józefa Wybickiego

Józef Wybicki urodził się 29 września 1747 roku w Będominie na Kaszubach. Uczył się w kolegium jezuickim, gdzie bardzo szybko doświadczył działania przestarzałego systemu edukacyjnego – nauki czysto pamięciowej wykluczającej samodzielne myślenie, jak również moralnej i fizycznej presji na uczniach. To doprowadziło do próby zorganizowania przez Józefa Wybickiego uczniowskiego buntu. W konsekwencji został wydalony z kolegium. Następnie odbywał praktykę prawną przy Trybunale Koronnym w Poznaniu, będącym najwyższym sądem w Koronie Królestwa Polskiego.

Zaledwie 18-letni Józef Wybicki rozpoczął karierę polityczną od udziału w elekcji królewskiej Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku. Później brał udział w konfederacji barskiej. W 1770 zaczął studiować prawo, nauki przyrodnicze i filozofię na uniwersytecie w Lejdzie. Jednakże w następnym roku wrócił do Polski, gdzie z polecenia władz konfederacyjnych nawiązywał dyplomatyczne kontakty z francuskim poselstwem. Na stałe osiadł w Polsce w 1772 roku.

Dwór Józefa Wybickiego w Będominie, obecnie siedziba Muzeum Hymnu Narodowego (Fot. domena publiczna)

Zaangażował się w działalność administracyjną i polityczną. W 1776 roku powierzono mu opracowanie kodeksu praw. Owocem tej pracy było także inne dzieło Józefa Wybickiego: „Listy patriotyczne do Jaśnie Wielmożnego eks kanclerza Zamoyskiego, prawa układającego pisane”. W tych 14 tekstach zawarł swoje społeczne i polityczne poglądy. Krytykował dotychczasowy ustrój Polski, zawarł też w listach postulat wyzwolenia chłopów i zniesienia pańszczyzny. Był to jak na tamten czas postulat niemal rewolucyjny.

Jako wyróżniający się talentem prawnik, brał udział w królewskich obiadach czwartkowych. W 1781 roku osiadł w posiadłości w Manieczkach. W tym czasie wystawiał w okolicznych dworkach napisane przez siebie opery. Rozpowszechniał anonimowo okolicznościowe wiersze, pisał libretta do oper oraz sztuki sceniczne.

Insurekcja Kościuszkowska i powstanie Legionów Polskich

Po interwencji rosyjskiej Józef Wybicki wziął udział w tajnych przygotowaniach do Insurekcji Kościuszkowskiej. Odegrał ważną rolę w tym ostatnim powstaniu I Rzeczypospolitej, gdyż odezwa Tadeusza Kościuszki do mieszkańców Wielkopolski, nawołująca do udziału w powstaniu wyszła właśnie spod pióra Józefa Wybickiego.

Klęska powstania zadecydowała o opuszczeniu polskich ziem. W 1795 roku Józef Wybicki dostał się do Paryża, gdzie powiększył szeregi emigracyjnego stronnictwa dążącego do odbudowy Polski. Na emigrację i przyjazd do Paryża namówił też Jana Henryka Dąbrowskiego. Obaj rozpoczęli negocjacje w sprawie utworzenia Legionów Polskich. Powstawały w ogromnych trudnościach, przy braku dostatecznej ilości pieniędzy. Ostatecznie 9 stycznia 1797 roku Jan Henryk Dąbrowski przy współudziale Józefa Wybickiego podpisał umowę o utworzeniu Legionów u boku Francji. Na dokumencie tym znalazł się także podpis Napoleona.

Spotkanie Dąbrowskiego (pierwszy z lewej) i Wybickiego (drugi z lewej) z Napoleonem w Berlinie w 1806 r. (Fot. domena publiczna)

Józef Wybicki nie był czynnym żołnierzem, ale udzielał się aktywnie przy organizowaniu Legionów we Włoszech. Właśnie dla legionistów napisał „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”, znaną jako „Mazurek Dąbrowskiego”. Utwór powstał w 1797 roku w Reggio. Od razu zyskał wielką popularność. Rok po napisaniu znany był już na wszystkich polskich ziemiach podzielonych między trzema zaborcami. Śpiewano go w czasie powstania listopadowego i styczniowego, dodawał sił w trakcie I i II wojny światowej. W 1927 roku stał się polskim hymnem narodowym.

W 1806 roku Józef Wybicki wraz z Janem Henrykiem Dąbrowskim uczestniczyli w rozmowach z Napoleonem. Cesarz złożył im obietnicę przywrócenia Polsce niepodległości. Z polecenia Napoleona, który pragnął wykorzystać znajomość prawa Józefa Wybickiego, twórca polskiego hymnu wyjechał do Warszawy. Od 1807 roku rozpoczął tam tworzenie nowej administracji. Jako członek tymczasowej Komisji Rządzącej, odegrał znaczącą rolę przy powstaniu Księstwa Warszawskiego.

Twórczość i dorobek literacki Józefa Wybickiego

Od 1805 roku Józef Wybicki był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był też cenionym mówcą i pisarzem. Jest autorem między innymi zbioru „Myśli polityczne o wolności cywilnej”, komedii „Szlachcic mieszczanin” i tragedii „Zygmunt August”. Od 1802 roku pisał pamiętniki „Życie moje”, które nie zostały ukończone. Duży sukces odniosła jego komedia obyczajowa o charakterze moralizatorsko-dydaktycznym „Kulig”.

Józef Wybicki napisał „Mazurka Dąbrowskiego” w 1797 roku (Fot. domena publiczna)

Literacki dorobek Józefa Wybickiego, jego dzieła polityczne, prawne, a także poezje i sztuki teatralne są dziś niemal całkowicie zapomniane, mimo iż oprócz „Mazurka Dąbrowskiego” pozostawił po sobie liczne pisma publicystyczne, mowy sejmowe, odezwy, rozprawy polityczne. Pisma te wydawano za życia autora, jednak spora ich część, w tym utwory dramatyczne, publikacji doczekała się dopiero w XX wieku.

Józef Wybicki zmarł 10 marca 1822 roku. Został pochowany w Brodnicy. W 1923 roku jego szczątki przewieziono do Poznania do krypty przy kościele Świętego Wojciecha, gdzie spoczywają zasłużeni Wielkopolanie. Natomiast w Manieczkach, gdzie mieszkał ponad 10 lat, powstało muzeum jego imienia, a w rodzinnym Będominie od 1978 roku znajduje się Muzeum Hymnu Narodowego.

Opracowała Karolina Szostak