Wanda Rutkiewicz podczas wyprawy na K2, 8611 m n.p.m. (Fot. Archiwum Jerzego Kukuczki / Forum)

Himalaistka Wanda Rutkiewicz jest pierwszą Polką i trzecią kobietą na świecie, która zdobyła najwyższy szczyt świata Mount Everest. Zdobyła również osiem z czternastu szczytów o wysokości powyżej 8 tys. m. Zginęła zgodnie z własną przepowiednią w górach, w drodze na swój dziewiąty ośmiotysięcznik, szczyt Kanczendzongi. 4 lutego 2023 roku mija 80. rocznica z dnia jej urodzin, zatem przedstawiamy jej życiorys.

Młodość i pasje sportowe Wandy Rutkiewicz

Przyszła wybitna himalaistka urodziła się 4 lutego 1943 roku w Płungianach na Litwie w rodzinie inżyniera Zbigniewa Błaszkiewicza i Marii z Pietkunów. Miała trójkę rodzeństwa. Była dwukrotnie zamężna. W 1970 roku wzięła ślub z Wojciechem Rutkiewiczem. Małżeństwo przetrwało trzy lata, podobnie jak i kolejne. Prawdziwą miłością jej życia były góry.

Po zakończeniu II wojny światowej Wanda Rutkiewicz przeprowadziła się do Polski jako repatriantka. Pierwotnie zamieszkała we Wrocławiu, gdzie zdobyła stopień inżyniera na kierunku elektronicznym Politechniki Wrocławskiej. Później przeniosła się do Warszawy, podejmując pracę w Instytucie Maszyn Matematycznych. We Wrocławiu rozpoczęła karierę sportową jako siatkarka w narodowej reprezentacji juniorek w piłce siatkowej, której była kapitanem. Uczestniczyła w przygotowaniach do igrzysk olimpijskich w Tokio. W latach 70. zdobyła licencję kierowcy rajdowego.

Fot. Zbigniew Błaszkiewicz

W 1961 roku dzięki swojemu ojcu po raz pierwszy doświadczyła wspinaczki górskiej, a rok później ukończyła kurs taternicki. Alpinizm stał się jej pasją. Była członkinią Klubu Wysokogórskiego we Wrocławiu, wrocławskiej Sekcji Grotołazów oraz Klubu Wysokogórskiego w Warszawie. Mimo swego wykształcenia i pracy w zawodzie mówiła o sobie przede wszystkim jako o profesjonalnej alpinistce. Była osobą ambitną, samodzielną, upartą i zdeterminowaną w drodze do osiągania celów. Jest autorką książek „Zdobycie Gasherbrumów” i „Na jednej linie” oraz kilku filmów górskich.

Zdobycie Mount Everest i kolejne sukcesy wspinaczkowe

Wanda Rutkiewicz zdobyła Mount Everest, nazywany szczytem świata, 16 października 1978 roku. Był to spektakularny sukces sportowy kobiety, w zdominowanej przez mężczyzn dyscyplinie. Cały świat zachwycał się Polką. W tym samym dniu kardynał Karol Wojtyła został wybrany na Papieża i przybrał imię Jana Pawła II. W 1979 roku podczas pielgrzymki Jana Pawła II do Polski Papież spotkał się z himalaistką. Usłyszała wówczas następujące słowa: „Dobry Bóg tak chciał, że tego samego dnia weszliśmy tak wysoko”.

Po powrocie do kraju Wanda Rutkiewicz opowiadała o zdobyciu Mount Everest. „Podchodząc do szczytu, ostatnie 50 metrów szłam bez tlenu, dlatego że zalodził mi się wlot do maski. Musiałam ją zdjąć i ostatnie metry przeszłam, oddychając powietrzem z zewnątrz. Na tych ostatnich metrach jest się w takim stanie euforii, że szłam do szczytu w tym samym tempie bez tlenu, jak z tlenem” – mówiła kobieta.

Nepal, Himalaje 16.10.1978 r. Polska alpinistka i Wanda Rutkiewicz na szczycie Mount Everest (także Czomolungma), który zdobyła jako pierwszy Polak, pierwsza Europejka oraz trzecia kobieta w historii (Fot. PAP / Reprodukcja)

W 1979 roku została wyróżniona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Natomiast w 1986 stała się pierwszą kobietą na świecie, która weszła na K2, jedną z najniebezpieczniejszych gór świata, jedyną, na której powyżej 8 tys. m trzeba wykorzystywać umiejętności wspinaczkowe, a nie tylko iść granią. Zdobyła osiem z czternastu ośmiotysięczników: Mount Everest, Nanga Parbat, K2, Sziszapangma, Gaszerbrum II, Gaszerbrum I, Czo Oju oraz Annapurna.

Koniec życia najwybitniejszej polskiej himalaistki

Wanda Rutkiewicz mawiała, że zginie w górach. Tak też się stało. W 1990 podjęła się ambitnego wyzwania. Chciała zostać trzecim himalaistą na świecie i pierwszą kobietą, która zdobędzie Karakorum i Koronę Himalajów, czyli 14 ośmiotysięczników świata. Plan o nazwie „Karawana do marzeń” przewidywał zdobycie brakujących jej ośmiu szczytów w ciągu półtora roku. W opinii publicznej był określany jako niemożliwy do zrealizowania, gdyż nawet najlepiej przygotowani himalaiści potrzebują od czterech do sześciu miesięcy na odzyskanie pełni sił po przekroczeniu granicy 8 tys. m.

Fot. Seweryn Bidziński

Pod koniec 1991 roku Wanda Rutkiewicz stanęła na Cho Oyu i Annapurnie. Do wyznaczonego terminu pozostawało jej zaledwie kilka miesięcy. 1 maja 1992 roku z obozu IV na wysokości 7 950 m wyruszyła wspólnie z Meksykaninem Carlosem Carsolio na podbój szczytu Kanczendzongi. Jej towarzysz szedł znacznie szybciej i po kilkunastu godzinach zdobył szczyt. Polka mimo utraty sił, bólu brzucha, wymiotów, braku żywności, śpiwora i namiotu nie zamierzała zawracać. Postanowiła zdobyć Kanczendzongę i nic innego się dla niej nie liczyło.

Planowała przenocować w jamie śnieżnej, a kolejnego dnia rozpocząć samotnie atak szczytowy. Było to jednak ekstremalnie trudnym zadaniem, zwłaszcza z uwagi na niekorzystne warunki pogodowe, osłabienie i problemy zdrowotne. Wanda Rutkiewicz została uznana za zaginioną 13 maja 1992 roku, a za zmarłą w 1996. Poległa na stokach Kanczendzongi na podszczytowych polach śnieżnych. Jej ciało nigdy nie zostało odnalezione.

Opr. na podst. polskieradio.pl, national-geographic.pl, ossolineum.pl