Fot. domena publiczna

W okresie II wojny światowej pomogła około 2 500 żydowskim dzieciom z warszawskiego getta. Irena Sendlerowa, która urodziła się 15 lutego 1910 roku, całe swoje życie poświęciła bliźnim, w szczególności najbardziej bezbronnym – dzieciom. Działała w konspiracji, w tym też w strukturach Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Za swoją pracę otrzymała odznaczenie Sprawiedliwej wśród Narodów Świata. Irena Sendlerowa zmarła 12 maja 2008 roku, a więc mija 15. rocznica z dnia jej śmierci. Przedstawiamy jej życiorys.

Dzieciństwo i młodość Ireny Sendlerowej

Irena Stanisława Sendlerowa z domu Krzyżanowska urodziła się 15 lutego 1910 roku w Warszawie. Wczesne dzieciństwo ze względu na stan zdrowia spędziła jednak w podwarszawskim Otwocku, gdzie jej ojciec lekarz Stanisław Krzyżanowski prowadził sanatorium przeciwgruźlicze. Był również działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej. Natomiast matka, Janina z Grzybowskich, zajmowała się domem. Atmosfera domu rodzinnego miała duży wpływ na poglądy i los Ireny Sendlerowej.

Wśród pacjentów jej ojca było wielu ubogich Żydów. Dziewczynka spędzała czas z żydowskich rówieśnikami, a w czasie zabaw nauczyła się języka jidysz. Jak pisała później w swoim życiorysie: „Wychowana byłam w duchu, że obojętna jest sprawa religii, narodu, przynależności do jakiejś rasy – ważny jest człowiek!”.

Fot. East News

Po śmierci ojca w lutym 1917 roku Irena Sendlerowa razem z matką przeniosła się do Warszawy. W szkole średniej należała do harcerstwa. Po zdaniu matury w 1929 rozpoczęła studia na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego, jednak przeniosła się na polonistykę, robiąc dodatkowe kursy na wydziale pedagogiki.

Miała praktyki w założonym przez Janusza Korczaka Domu Sierot „Różyczka” w Wawrze. Następnie podjęła pracę w Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Obywatelskim Komitecie Pomocy Społecznej w dziale pomocy prawnej. Zajmowała się poszkodowanymi z powodu eksmisji i niepłacenia alimentów, a w szczególności dziećmi nieślubnymi. Po likwidacji Sekcji została zatrudniona w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miasta Warszawy.

II wojna światowa w życiu Ireny Sendlerowej

Po wybuchu II wojny światowej i kapitulacji Warszawy założyła przy Wydziale tajną komórkę pomocy Żydom. W czasie okupacji posługiwała się pseudonimem „Jolanta”. Między innymi przekazywała wówczas pieniądze profesorom Uniwersytetu Warszawskiego, którzy znaleźli się w trudnych warunkach materialnych. Docierała też do rodzin osób uwięzionych lub rozstrzelanych. Dostarczała leki i niezbędne środki sanitarne dla tych, którzy ukrywali się w lasach.

Fot. domena publiczna

W listopadzie 1939 roku Niemcy wydali rozporządzenie o zakazie udzielania pomocy rodzinom żydowskim. Wówczas Irena Sendlerowa załatwiła dla siebie i kilku koleżanek przepustki do getta. Wchodziły tam pod pretekstem kontroli sanitarnych i dezynfekcji. Wnosiły pieniądze, żywność, ubrania, lekarstwa oraz szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu. Była świadkiem pochodu Janusza Korczaka i żydowskich dzieci na Umschlagplatz, przed tym, jak wywieziono ich do obozu zagłady w Treblince.

Po utworzeniu w 1942 roku Rady Pomocy Żydom „Żegota” została kierownikiem referatu dziecięcego. Irena Sendlerowa i jej łączniczki przemycały żydowskie dzieci z getta na różne sposoby. Później kobiety pomagały rozmieszczać je w sierocińcach i klasztorach, w zakładach opiekuńczych i w polskich rodzinach. Irena Sendlerowa załatwiała im fałszywe metryki urodzenia, zapewniała pomoc lekarską i finansową.

Dane każdego dziecka, czyli prawdziwe imię i nazwisko oraz miejsce aktualnego zamieszkania, były zapisywane na wąskich karteczkach. Te informacje były konieczne, żeby móc dostarczać pieniądze, ubrania, leki, a po wojnie – odnaleźć te dzieci. Zaszyfrowane dane Irena Sendlerowa wkładała do słoików, które zakopywała pod jabłonką na podwórku przy ul. Lekarskiej 9 w Warszawie.

Fot. domena publiczna

W październiku 1943 roku Irena Sendlerowa została aresztowana przez Gestapo, przetrzymywano ją na Alei Szucha. Przesłuchiwano i torturowano na Pawiaku. Została skazana na śmierć, jednak „Żegota” zdołała ją uratować, przekupując niemieckich strażników. W ukryciu pracowała dalej nad ocaleniem żydowskich dzieci. W czasie Powstania Warszawskiego była sanitariuszką.

Irena Sendlerowa w Polsce powojennej

Po wojnie pracowała w administracji państwowej, w opiece społecznej, głównie na rzecz dzieci. Tworzyła domy sierot, powołała również Ośrodek Opieki nad Matką i Dzieckiem – instytucję pomocy rodzinom bezrobotnym. Przez długie lata jej działalność podczas okupacji niemieckiej była nieznana, chociaż kierowany przez nią zespół uratował od zagłady dwa razy więcej Żydów niż znany na całym świecie Oskar Schindler.

W jednej z książek poświęconych działalności „Żegoty” opublikowano oświadczenie z 1979 roku czterech najaktywniejszych działaczek, wśród których Irena Sendlerowa. W oświadczeniu podsumowane są wyniki i starania w celu ratowania żydowskich dzieci w latach 1939-1945, gdzie podana jest liczba około 2 500 osób, którym „Żegota” w różnorodny sposób udzielała pomocy.

W 1965 roku Irena Sendlerowa jako jedna z pierwszych w Polsce otrzymała odznaczenie Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Oprócz tego została odznaczona między innymi Orderem Orła Białego, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi. Jako osoba 93-letnia otrzymała nagrodę im. Jana Karskiego za „Odwagę i Serce”, a z tej okazji osobisty list napisał do niej Papież Jan Paweł II. Dwukrotnie była nominowana do Pokojowej Nagrody Nobla. Irena Sendlerowa zmarła 12 maja 2008 roku. Została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Opr. na pods. dzieje.pl, ipn.gov.pl