Uznawany jest za „ojca polskiej literatury”, chociaż we wczesnej młodości niespecjalnie interesował się książkami. Pisał po polsku, bo łaciny nie lubił i nie bardzo ją znał. Był wybitnym pisarzem epoki odrodzenia, a zarazem lubił się przedstawiać jako prosty szlachcic. Mikołaj Rej urodził się 520 lat temu.

Przyszły poeta i prozaik przyszedł na świat 4 lutego 1505 roku w Żurawnie nad Dniestrem na Rusi. Studiował w Skalmierzu, Lwowie i Krakowie, ale nie ukończył żadnej uczelni. Jak sam twierdził, podczas studiowania poznał, „co to jest dobre towarzystwo”, więc mógł wrócić do domu. W rodzinnych stronach biegał z wędką albo z bronią, niewiele się troszcząc o zdobywanie wiedzy.

Nowy rozdział w jego życiu rozpoczął się w 1525 roku, gdy trafił na dwór magnacki krewnego, wojewody sandomierskiego Andrzeja Tęczyńskiego. To wtedy zaczęła się właściwa edukacja przyszłego pisarza. Mikołaj Rej czytał wszystko, co wpadło mu w ręce. Zdobywał wiedzę rozległą, a ponadto przygotowywał dokumenty – po polsku, ponieważ łaciny „barzo mało abo nic nie umiał”, jak sam twierdził.

Fot. Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie

Chociaż zwany jest „ojcem polskiej literatury”, jednak już wcześniej pisano po polsku. Jeszcze w średniowieczu powstały tak wybitne utwory, jak „Bogurodzica” czy „Kazania świętokrzyskie”. To w „złotym wieku”, jak zwykło się nazywać okres panowania ostatnich Jagiellonów, pojawiły się przekłady Biblii, a także rozpoczął się proces usamodzielniania języka polskiego.

Mikołaj Rej wykazywał dużo dumy narodowej. Pisał: „a niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. Tworzył głównie dla szlachty, która nie posługiwała się powszechnie i z łatwością łaciną. Pisarstwo uważał za odpowiedzialną misję społeczną. Pisał dużo i szybko. Nie przejmował się poprawkami i nie zważał na błędy.

Daleki był od traktowania siebie jako literata. Wszystkie swoje utwory publikował pod pseudonimem albo bezimiennie. Starał się reagować na bieżące wydarzenia, sprawy społeczne i polityczne, dzięki czemu jego głos był obecny w toczonych wówczas dyskusjach. Mikołaj Rej odrzucał estetyczną funkcję literatury, uważając, że pisarstwo powinno służyć celom etycznym i wychowawczym. Przykładał wagę do moralnych przesłań, ale i do religijnej propagandy.

Fot. Wikipedia / domena publiczna

W jednym z najbardziej znanych utworów Mikołaja Reja pt. „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem” po raz pierwszy na karty literatury polskiej wprowadzona została tzw. mowa potoczna.

Z pisarstwa utrzymywać się nie mógł, jednak żył w dostatku z dochodów, które płynęły z odziedziczonych po ojcu majątków. Dwa lata po śmierci ojca Mikołaj Rej ożenił się z pochodzącą z zamożnej rodziny Zofią Kosnówną, z którą doczekał się trzech synów i pięciu córek. U schyłku życia posiadał między innymi dwa miasteczka, siedemnaście wsi, dwanaście folwarków i domy w miastach.

Mikołaj Rej brał czynny udział w życiu publicznym. Kilka razy był posłem na sejm. Pozostawał także w bliskich kontaktach z dworami Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta. W 1548 roku przeszedł na luteranizm, potem na kalwinizm i rozpoczął intensywną działalność religijną. Uczestniczył w synodach, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły.

Zmarł 8 września 1569 roku. Miejsce pochówku Mikołaja Reja pozostaje nieznane.

Opr. na podst.: polskieradio24.pl, ciekawostkihistoryczne.pl